Slimme isolatie en prefab houtskelet achter historische gevel

Ambities en ontwerpvisie: biobased en circulair in stedelijke erfgoedcontext

Rooilijn vertrekt bij al haar projecten expliciet vanuit maatschappelijke relevantie: Rooilijn positioneert zich expliciet als koolstofbewust en biobased ontwerper, en hergebruik van materialen is een vaste reflex. Het bureau combineert privé- en overheidsopdrachten en werkt vooral in een stedelijke context met veel erfgoed. Die omgeving, vaak gekenmerkt door vochtproblemen en risico op oververhitting, vormt een natuurlijke voedingsbodem voor vochtregulerende en thermisch bufferende materialen zoals o.a. cellulose isolatie.

Bij dit project gaf de opdrachtgever Rooilijn de vrijheid om ambitieuze keuzes te maken en ver te gaan in het verenigen van klimaat en comfort. Architect Bart Mermans licht toe:

Bart Mermans: “De EPB-normen van vandaag zijn eigenlijk al achterhaald. We moeten nu al bouwen met 2030 en 2050 in het achterhoofd. Dit project was een kans om écht hoge ambities te stellen.”

Die ambitie vertaalde zich in onder meer:

• het weglaten van een gasaansluiting en de installatie van een warmtepomp;
• balansventilatie met warmterecuperatie (systeem D);
• PV-panelen en regenwaterrecuperatie;
• systematisch inzetten op biobased en circulaire materialen met lage milieu-impact.
  
  

Co-living was van meet af aan de insteek. Rooilijn bouwde voort op eerdere cases (zoals Kasteel Boekenberg), en gebruikte het typologische potentieel van een smal hoekpand om split-levels rond een centrale traphal te organiseren: zo optimaliseer je de compacte plattegrond en trek je daglicht diep het volume in, met leefruimtes boven voor uitzicht en licht.

Van historische gevel tot nieuw biobased split level binnenwerk

De grootste ontwerpkeuze was het behoud van de straatgevel. Hoewel deze niet officieel beschermd was, zag Rooilijn in haar karaktervolle details voldoende reden om ze te restaureren. Dat vergde zware schoringen en een precieze werforganisatie in de krappe stedelijke context van een hoekpand.

Bart Mermans: “Het behoud van de gevel vraagt respect en zorgvuldigheid. Dat maakt de werf niet gemakkelijker, maar de uitstraling van het gebouw rechtvaardigt het volledig.”

Achter die gevel verrees een volledig nieuwe binnenstructuur in prefab houtskeletbouw. Na een 3D-opmeting bleek dat de bestaande muren soms tot zeventien centimeter uit het lood stonden! De nieuwe draagstructuur werd daarom op de minimummaten geplaatst, terwijl de ruimte ertussen flexibel werd opgevuld met iQ3-cellulose isolatie, een biobased isolatie die alle onregelmatigheden perfect vult, wat een goede oplossing is bij een gevel die regendoorslag dicht is. Zo ontstond een kierenvrije aansluiting zonder koudebruggen, iets wat met plaatmateriaal onhaalbaar zou zijn geweest. 

Het gebruik van prefab houtskeletbouw maakte de uitvoering zeer efficiënt: ondanks de complexiteit van het split-level ontwerp (met telkens een half niveau verschil), verliep de montage vlot. Doordat het buitenschrijnwerk op plan besteld werd, kon het aansluitend op de plaatsing van de elementen gemonteerd worden zonder de klassieke wachttijd voor opmetingen, waardoor het werftempo hoog bleef. De hout-aluminium ramen werden op een OSB-kader geplaatst en de aansluitingen voorbereid voor een luchtdichte afwerking.

Bart Mermans: “Split-levels of niet: we gingen ongelooflijk snel vooruit; grosso modo een week per verdieping.”

Toepassing van iQ3-cellulose isolatie en pro clima luchtdichting

De toepassing van iQ3-cellulose isolatie ging verder dan enkel de gevelspouw. Bij het project VAN AERDT werd iQ3 cellulose op meerdere niveaus ingezet:

• Gevels: tussen de nieuwe houtskeletstructuur en de behouden straatgevel, als continue laag ingeblazen.
• Scheidingsmuren: houten binnenwanden voorzien van OSB en ingeblazen met cellulose isolatie, voor thermische en akoestische prestaties.
• Vloeren : tussen de vloerbalken ingeblazen met cellulose isolatie om geluidsoverdracht te beperken en massa toe te voegen, achter een INTELLO PLUS vochtgestuurde damprem van pro clima, waarvan het latwerk meteen de draagstructuur voor de verlaagde plafonds vormde.

“Eén van de andere grote voordelen is dat cellulose isolatie zich onderscheidt door een lange faseverschuiving (12 tot 14 uur)”, aldus Rooilijn-architectuur “waardoor de warmte pas ’s avonds vrijkomt wanneer het buiten afkoelt — een natuurlijke bescherming tegen oververhitting zonder actieve koeling. Bovendien dempt het geluid tussen verdiepingen en reguleert het vocht, wat bijdraagt tot een stabiel en gezond binnenklimaat.”

Bart Mermans: “Met cellulose isolatie ga je oververhitting tegen zonder airco – dat is vandaag misschien wel de grootste meerwaarde.”

Net als in haar andere projecten hechtte Rooilijn Architectuur ook in het project Van Aerdt veel belang aan een zorgvuldige luchtdichting. De vochtgestuurde damprem INTELLO PLUS in de plafonds laat de constructie mee evolueren met seizoensschommelingen en veilig uitdrogen. Alle kritische aansluitingen (rond ramen, OSB-panelen en constructieknooppunten) zijn nauwkeurig afgeplakt met pro clima-tapes, tot en met de plaatvoegen. De houten kaders rond de ramen zorgen voor een strakke aansluiting, zodat het schrijnwerk eenvoudig lucht-, wind- en regendicht kan worden ingewerkt.

Uitdagingen op alle niveaus: van verzakte voegen tot funderingswerken

Het behoud van de gevel in een stedelijke context bracht op de werf een reeks onverwachte uitdagingen met zich mee. Tijdens de restauratie kwamen gebreken aan het licht, zoals verzakte bogen, loszittende voegen en beschadigde geglazuurde tegels in de kroonlijst. Restauratiespecialist van keramiek Charlotte De Bisschop kon vergelijkbare tegels opsporen, waardoor de gevel niet enkel behouden maar ook in ere hersteld werd.

Ook ondergronds moest worden ingegrepen: om voldoende stahoogte te creëren, werd de kelder dertig à veertig centimeter uitgediept. Dat vereiste overleg met de ingenieur om de funderingen van de aanpalende panden te vrijwaren en de grondwaterstand nauwkeurig te monitoren. Uiteindelijk werd gekozen voor een slanke betonplaat met extra wapening, een oplossing die ruimte won zonder stabiliteit op te offeren.

Na de afbraak toonde de 3D-opmeting hoe scheef de oude muren stonden. Die meetdata vormden de basis voor de nieuwe houtskeletstructuur, die op minimummaten werd afgestemd. De eerder beschreven inblaasisolatie met cellulose ving de resterende variaties op, waardoor de aansluiting tussen oud en nieuw volledig kierenvrij bleef.

Tot slot bleef Rooilijn ook in dit stadium trouw aan het circulaire uitgangspunt. Voor de balustrades, valbeveiligingen en de inkompoort werd reststaal uit de Antwerpse haven hergebruikt: stalen kokers van 40×40 mm en 2,44 meter lang, oorspronkelijk gebruikt voor containertransport. Door de profielen onder een hoek van 45 graden te plaatsen, kregen ze een verfijnde, ritmische uitstraling die contrasteert met hun industriële oorsprong.

Deze ingreep illustreert Rooilijns visie op circulair bouwen: reststromen worden niet enkel technisch, maar ook esthetisch opnieuw ingezet. Het hergebruikte staal toont hoe materiaalrecyclage tegelijk ecologische winst en architectonische verfijning kan opleveren. Zulke keuzes, van biobased houtskelet tot circulaire staaltoepassing, verankeren de duurzame ambitie van het project en dragen bij tot een biobased, luchtdicht en thermisch gebalanceerd binnenklimaat.

Bart Mermans: “We vragen opdrachtgever en aannemers systematisch naar reststromen. Zo kwamen we bij afvalstaal uit de haven voor de nieuwe inkompoort, borstweringen van het dakterras en de valbeveiliging van de ramen.”

Reflectie en advies: Een laatste raad voor collega-architecten

Voor Rooilijn ligt de belangrijkste les van dit project in de evidentie van biobased bouwen. Het vraagt geen ingewikkelde technieken, maar wel de overtuiging om consequent duurzame keuzes te maken binnen het vooropgestelde budget.

Bart Mermans: “Gewoon doen. Biobased bouwen is geen complexere keuze. Het gaat om bewuste keuzes te maken binnen budget-comfort, esthetiek en ethiek, zoals we die ook dagelijks maken bij voeding, kledij of mobiliteit.”

Voor Bart is dat de kern van duurzaam bouwen: geen starre theorie, maar een flexibel proces waarin samenwerking en maatschappelijke verantwoordelijkheid centraal staan. De winst van deze aanpak is voelbaar op korte én lange termijn: vandaag in comfort en gezond binnenklimaat, morgen in lagere energiekosten en een gebouw dat klaar is voor de normen van 2030 en 2050. Dit project bevestigt voor Rooilijn dat duurzaam en erfgoedbewust bouwen niet enkel mogelijk is, maar noodzakelijk.