Wist je dat isoleren VEEL meer is dan het aanbrengen van isolatie?
Er rest ons nu minder dan 30 jaar om het volledige gebouwenpark op het niveau van de klimaatdoelstellingen 2050 te brengen.
Het kostenplaatje van die update zal gigantisch zijn.
Elke ingreep die we doen moet dan ook met weldoordacht zijn en uitgevoerd worden volgens de regels van de kunst. Het is nu of nooit.
Voor iedereen die het horen wil (bouwprofessionals, beleidsmakers, voorschrijvers en bouwheren): hieronder vind je een overzicht van onze aandachtspunten voor isolatie en na-isolatie bij nieuwbouw en renovatie.
Basisprincipe van correct thermisch isoleren
Let op: deze alinea komt ook voor in het blogartikel ‘Praktijkgericht aanbod voor isolatie en na-isolatie bij renovatie en herbestemming’. Heb je dit reeds gelezen, ga dan meteen naar de volgende alinea 'Isoleren we enkel voor de warmte?'
Eerst en vooral: isolatie staat niet op zichzelf. Het is een onderdeel van een opbouw die een coherent systeem moet vormen: aan de buitenzijde dient de isolatie beschermd te worden tegen weersinvloeden. Aan de binnenzijde is een luchtdichte dampremmende laag nodig.
Daarbij is het essentieel dat de vrije ruimte tussen de winddichte laag aan de buitenzijde (een functie die bij hellende daken normaal wordt vervuld door het onderdak) en de luchtdichte laag aan de binnenzijde (bij hellende daken is dat normaal het luchtscherm/damprem/ dampscherm) volledig gevuld is met isolatie, zonder holtes of tussenliggende luchtlagen.
Daarnaast is het belangrijk te zorgen voor continuïteit in de luchtdichting, zo niet riskeer je, vooral onder invloed van over- en onderdruk van de wind aan de buitenzijde, en door het schoorsteeneffect aan de binnenzijde (warme lucht stijgt), ongewenste luchtstromen te krijgen.
Deze reduceren het isolerend effect en kunnen aanleiding geven tot condensatie, bouwschade en verlies van comfort.
Ter illustratie: een houten warm plat dak, waarbij doorheen de onbepleisterde zone tussen de roosteringsbalken door winddruk buitenlucht naar binnen dringt, die gemengd wordt met warme binnenlucht, waarna hij aan de leizijde door onderdruk naar buiten wordt gezogen. Resultaat: een kortsluitstroom van buitenlucht onder de isolatielaag door.
Voorbeeld van hoe het wel moet: let op de complete vulling, en op de details van de luchtdichte aansluitingen. Het gaat om een renovatie, waarbij het bestaande warm plat dak werd voorzien van een dikke extra laag isolatie aangebracht van binnenuit tussen de roosteringsbalken. Deze isolatie sluit perfect aan op de binnenisolatie van de muren.
Dit is intussen meer dan 30 jaar geleden vastgesteld. En al 30 jaar lang worden daar, ook in België, voordrachten en opleidingen over gegeven. Toch is het bovenstaande basisprincipe van thermische isolatie nog steeds geen gemeengoed geworden.
Isoleren we enkel voor de warmte?
Er bestaat een steeds ruimer aanbod aan isolatiematerialen. Denk maar aan minerale wollen, natuurlijk materialen, kunststof, cellenglas, vacuümisolatie, enz.
Belangrijk daarbij is het besef dat er geen ‘one-size-fits-all’- oplossing bestaat. Ieder materiaal heeft zijn voor- en nadelen. Voor ieder renovatieproject moet dus gezocht worden naar het product en systeem dat het best beantwoordt aan de noden en behoeften.
Eerste vereiste van de materialen is uiteraard dat ze thermisch isoleren. De isolatiewaarde van een isolatieproduct wordt uitgedrukt met de warmteweerstand of R-waarde: hoe hoger de R-waarde, hoe minder warmteverlies, hoe beter de isolatie. De waarde wordt onder meer gehanteerd bij dak-, muur- en vloerisolatie en bij meervoudig glas.
Vergeet zomerhitte niet
Bij thermische isolatie wordt te vaak uitsluitend gedacht aan het binnenhouden van de warmte in de winter. Maar nu we steeds meer te maken krijgen met hittegolven en extreme temperaturen willen we tijdens de zomermaanden de warmte net buiten houden. Uiteraard zijn bij het vermijden van zomerse hittedoorslag de zonweringen aan de buitenzijde van de beglazingen en de nachtelijke ventilatie prioritair. Het kiezen voor isolatiematerialen die de amplitudedemping en de faseverschuiving (2 belangrijke begrippen bij zomerhitte) nog verbeteren, dragen extra bij aan een gezellig comfortgevoel doorheen het hele jaar.
De blauwe lijn geeft het temperatuurverloop onder de dakbedekking weer, boven het onderdak. De andere lijnen geven het temperatuurverloop weer onder de isolatie, waarbij de termperatuurschommelingen sterk worden gereduceerd (de amplitudedemping) en meerdere uren worden vertraagd (de faseverschuiving). De gerealiseerde amplitudedemping en faseverschuiving worden bepaald door het gebruikte onderdak en de gekozen isolatie en zijn het grootst bij de combinatie van een Celit 4D onderdak in combinatie met iQ3-cellulose. Daardoor is de temperatuur enkele essentiële graden lager op het moment van slapengaan van kinderen en wordt de hoogste temperatuur aan de binnenzijde van het dak pas bereikt op het moment dat het buiten voldoende afgekoeld is om sterk te ventileren.
Denk aan de akoestiek
Geluidscomfort is een belangrijke voorwaarde voor welbehagen en algemene gezondheid. Het wordt daarom steeds vaker opgenomen in lastenboeken. Akoestische studies van luchtgeluid, contactgeluid, installatielawaai en nagalmtijd gaan ver en het resultaat wordt bepaald door veel parameters. Het kierloos opvullen van holle ruimtes met zachte vezelige isolatie is daarbij een belangrijk element.
Luchtdichtheid: een absolute voorwaarde
Dat schrijnwerk goed moet sluiten, zonder kieren, dat vindt iedereen vanzelfsprekend. Nieuwe ramen waarvan de vleugels niet mooi aansluiten, worden gelukkig niet meer aanvaard. Maar dat men even streng zou moeten zijn bij de beoordeling van bijvoorbeeld dakisolatie, dat is bij vele professionelen en opdrachtgevers nog niet doorgedrongen.
Nochtans heeft wetenschappelijk onderzoek door het Instituut voor Bouwfysica van Stuttgart reeds eind jaren ’80 aangetoond dat gebrekkige luchtdichting een nefaste invloed heeft op energieverliezen en de kans op vochtproblemen (isolatie die nat wordt, schimmelontwikkeling, in extreme gevallen bouwschade) sterk verhoogt.
Door luchtdicht te bouwen, voorkom je dat warme lucht via kieren en spleten uit het gebouw ontsnapt.
Voor een werkende isolatie en een optimaal wooncomfort is een goede luchtdichtheid dus cruciaal.
Gebrekkige luchtdichtheid en warmteverliezen
Het functioneren van isolatie is over het algemeen gebaseerd op het immobiliseren van de ingesloten lucht of gas.
Op basis van de lambda-waarde en dikte van de isolatie haalde de opbouw, die getest werd door het Instituut voor Bouwfysica in Stuttgart, theoretisch een R van 3,33(m².K)/W. In werkelijkheid bleek die R-waarde te dalen tot minder dan 0,7(m².K)/W; en dat van zodra er een kiertje van 1mm breed en 1m lang werd aangebracht in het dampscherm.
Dit betekent dat het kiertje van slechts 1mm breed de prestatie van de opbouw met een factor 4,8 vermindert. Of anders uitgedrukt: langs het kiertje van slechts 1mm breed ontsnapt 3,8 keer zoveel warmte als langs de 999 andere millimeters die wel dicht zijn.
Het klinkt ongelooflijk? Stel jezelf dan even volgende vraag: neem dat je een raam van 1m² hebt dat slecht sluit, met een kier van 1mm en met enkel glas. Wat doe je dan best? Het enkel glas vervangen door een driedubbele beglazing en de kier behouden, ofwel het glas behouden maar wel zorgen dat het raam goed sluit? Zelf kiezen we voor optie 2. Isoleren begint nu eenmaal met een functionerende luchtdichtheid.
Gebrekkige luchtdichtheid en vochtproblemen
Op het vlak van vochttransport doorheen de opbouw waren de meetresultaten nog spectaculairder.
Gebrekkige luchtdichtheid en akoestiek
Een gebrekkige luchtdichtheid versterkt ook de akoestische overdracht van buitengeluiden. De geluidgolven, en dan vooral de hogere frekwenties, kunnen zich via de luchtlekken voortplanten.
Ventilatie en luchtkwaliteit
Hou van in het begin voldoende rekening met ventilatie! Door onvoldoende ventilatie bij doorgedreven renovaties bestaat de kans dat de luchtvochtigheid te hoog wordt. Een slechte binnenluchtkwaliteit kan leiden tot gezondheidsklachten. Een kwalitatief en luchtdicht isolatiesysteem, gecombineerd met een goed werkende ventilatie zorgt ervoor dat de lucht ververst wordt en de luchtvochtigheid niet te hoog oploopt.
Brandveiligheid
Iedereen herinnert zich wellicht het inferno in de Londense Grenfell Tower in juni 2017?
Gevelbekleding en isolatiemateriaal zorgden ervoor dat de brand zich razendsnel kon verspreiden. Maar er was ook meer aan de hand. Een aantal van de 79 doden stierf door de toxische gassen die vrijkwamen via de isolatie. De ramp maakte duidelijk dat zeker in projecten die in de hoogte zijn gebouwd, de nodige aandacht moet besteed worden aan het brandgedrag van de opbouw. De bouwvoorschriften voor gevelbekledingssystemen worden daarom ook strenger.
Test op een lichte dragende wand in houtskelet (89mm), geïsoleerd met cellulose, aan de brandzijde bekleed met een brandwerende plaat van 15mm. Gehoopt werd een brandweerstand te halen van 1 uur. De constructie hield echter bijna 2 uur stand (119’). Resultaat: REI 90.
Cruciaal: correcte plaatsing!
Dat brengt ons ook bij het grootste heikel punt in onze sector: alles staat of valt met de uitvoering!
Goed isoleren is niet hetzelfde als het aankopen van goed isolerend materiaal. Een correcte plaatsing en een nauwkeurige aansluiting zijn doorslaggevend.
Soms loopt het fout onder tijdsdruk. Het dak ligt open, aannemers willen zo snel mogelijk alles installeren zodat het terug dicht kan. En dan zijn fouten snel gebeurd. Wordt, bijvoorbeeld, het dampscherm ‘vergeten’ of niet aangesloten op de aanpalende constructie-elementen.
Af en toe ligt het echter aan een gebrek aan kennis. Weten plaatsers niet hoe ze luchtdicht moeten isoleren, hoe aansluitingen moeten worden verzorgd ….
Opleiding en bijscholing
Wettelijke systemen en normen om goede bouwpraktijk te garanderen en te stimuleren staan momenteel in België nog niet op punt. Er bestaan wel eisen voor de plaatsing van spouwmuurisolatie, binnenisolatie en luchtdichtheidstesten. Aan de andere kant gaat het bij bijv. binnenisolatie slechts over een theoretische cursus en examen. Daarnaast mag je bij wijze van spreken vandaag een kapper zijn, en morgen isolatiewerken uitvoeren. Met alle gevolgen van dien.
Aannemersbedrijven die (dure) fouten willen vermijden én die hun klant niet letterlijk in de kou willen laten staan, laten hun medewerkers dus best gedegen opleidingen volgen.
Maar ook de verdelers van isolatiemateriaal én hun vertegenwoordigers worden best geregeld bijgeschoold. De markt verandert snel en enkel wie kennis heeft over de nieuwe producten en systemen – met hun sterktes en zwaktes – kan het juiste advies verstrekken aan professionele klanten. In de scholing is een taak weggelegd voor isolatieproducenten.
Zo goed als iedereen in de bouw wil ‘goed werk’ leveren. Van zaakvoerder tot ongeschoolde arbeider. Zaak is om hen bij te staan, te scholen, kennis en ervaring aan te bieden, en bij te schaven waar nodig …
Subsidies en controle op correcte plaatsing
Maar ook onze overheden hebben nog een belangrijke rol te spelen.
Op dit moment doen zij heel wat inspanningen om gebouweneigenaars te overtuigen van het belang van goed isoleren: isolatiepremies, verlaagd btw-tarief, belastingvermindering, renovatieleningen…
Groot probleem is echter dat de subsidies worden toegekend op basis van factuur. Of de materialen correct zijn geplaatst doet er niet toe (uitgezonderd bij spouwmuurisolatie en vloerisolatie met gespoten PUR). Het is bij wijze van spreken voor gebouweneigenaars voldoende om een pallet isolatiemateriaal op hun zolder te plaatsen om de premie te ontvangen.
Er is geen controle op een afdoende plaatsing.
Als voorwaarde voor het toekennen van premies zou er ook in ons land controle moeten zijn op plaatsing volgens de regels der kunst (al dan niet door commercieel onpartijdige energiecoaches die hiervoor extra opleiding krijgen).
Milieu-impact van materialen en gebouwen
Een laatste item is dat isolatie- en andere bouwmaterialen ook zouden herdacht moeten worden in functie van de circulaire economie. Denk aan hergebruik, flexibiliteit, demonteerbaarheid, levensduur … Het gaat daarbij over meer dan het louter recupereren van restproducten. Ook de milieu-impact van de hele levenscyclus van materialen moet in rekening worden gebracht.
Studies wijzen uit dat gebouwelementen en bouwmaterialen verantwoordelijk zijn voor 10 tot 30 % van de totale milieu-impact. Doorheen heel hun levenscyclus, van grondstofontginning over productie, transport, gebruik tot aan het afval- en recyclagebeheer zijn er mogelijkheden om die impact te reduceren. De keuze van de juiste materialen bij de bouw of renovatie van gebouwen is daarom van groot belang om de ecologische voetafdruk te reduceren.
Een handige tool hiervoor is trouwens Totem ‘Tool to Optimise the Total Environmental impact of Materials’ (www.totem-building.be). Een digitale interface waarmee de Belgische bouwsector aan de slag kan om de milieu-impact van gebouwen te objectiveren en te verminderen. De tool is objectief en transparant zodat alle actoren uit de Belgische bouwsector (architecten, studiebureaus, aannemers, ontwikkelaars, publieke overheden …) in staat zijn om de milieu-impact van gebouwen te identificeren en te beperken, al van in de ontwerpfase. En niet onbelangrijk: hij wordt ondersteund door alle overheden in België.
Wij breken dan ook op dit vlak graag een lans voor
Als importeur en fabrikant van energiebesparende materialen biedt ISOPROC totaaloplossingen aan voor het correct isoleren en afdichten van de beschermende gebouwschil. Onze producten, kennis en ervaring moeten je toelaten om in de praktijk te realiseren wat de theorie voorschrijft.
Het doel? Gezonde gebouwen met een lage milieu-impact, afgestemd op 2050 en daarna.
Technisch advies, metingen, lastenboeken, opleidingen?
Wees gerust! Onze ISOPROC-specialisten staan steeds voor je klaar.
Vind alle gegevens hier.
ISOPROC (in samenwerking met Renoscripto)
